براى آن که حیات مادّى انسان حفظ شود و ادامه یابد، خداوند متعال غرایزى را در نهاد آدمى قرار داد. امّا چنانکه حیات انسان منحصر به عالم مادّى نمى شود، میل هاى او نیز در غرایز و کشش هاى مادّى خلاصه نمى گردد و کشش هاى دیگرى در او وجود دارد که بر اساس توجّه به خود و تأمین احتیاجات و منافع فردى نیست، بلکه در افقى برتر قرار دارد؛ از قبیل دوستى و محبّت نسبت به هم نوعان، ایثار و فداکارى در راه دیگران و مهر و عطوفت و مانند آن. از این نوع گرایشها که توجّه انسان را به طور آگاهانه از محور «خود» خارج و به سمت غیر معطوف مى گرداند، به «عاطفه انسانى» تعبیر مى شود. این استعداد که موهبتى الهى است، از جمله امتیازات عالم انسانى، و در اصل، پرتوى از بُعد الهى و ملکوتى انسان است.
هر چه انسان از نظر روحى و معنوى برتر باشد، این کشش هاى انسانى در او فعّال تر خواهد بود. «شهید مطهّرى» (ره) در این باره مى فرماید: وقتى که روح بزرگ شد، جسم و تن چاره اى ندارد جز آنکه به دنبال روح بیاید، به زحمت بیفتد و ناراحت شود. امّا روح کوچک، به دنبال لقمه براى بدن مى رود، اگرچه از راه دریوزگى و تملّق و چاپلوسى باشد ... اساساً روح که بزرگ شد، تن به زحمت مى افتد؛ و روح که کوچک شد، تن آسایش پیدا مى کند. «متنبّى» شاعر معروف عرب شعر خوبى دارد، مى گوید:
وَ اذا کانَتِ النُّفُوسُ کِباراً تَعِبَتْ فى مُرادِهَا الْاجْسامُ
روح وقتى بزرگ بود، انسان خود گرسنگى تحمّل مى کند و غذایش را به نیازمند مى بخشد؛ چنانکه اهل بیت علیهم السلام چنین کردند. و قرآن کریم در وصف آنان فرمود: «و یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ اسیراً ...»
و براى نجات بشریت از تباهى ها و ستم جبّاران جانش را فدا مى کند و آرزو مى کند در راه هدف هاى الهى و هدف هاى بزرگ خودش کشته شود.
